دیدیم قیام لله دو وجه دارد: فردی و جمعی و بیان شد که این دو وجه باهم هماهنگ هستند و به تعبیر دیگر لازم و ملزوم یک‌دیگر هستند. خوب است با دو مثال تاریخی قیام لله را توضیح عینی‌تری بدهیم. اول نگاهی به سیره و روش امیرالمومنین سلام الله علیه در سیاست‌ورزی و عمل اجتماعی و جمعی توجه بیاندازیم. به نمونه را عرض می‌کنم، اول مواجهه با سقیفه که غصب خلافت بود، دوم معاویه که به زیرکی و عقل سیاسی معروف است، تا جایی که حتی مخالفان او نیز به این امر اذعان دارند. امیرالمومنین سلام الله علیه در تقابل با این دو پدیده چه کردند؟ اجازه بدهیم پاسخ را از زبان امیرالمومنین سلام الله علیه بشنویم.
امیرالمومنین هفت روز پس از شهادت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مدینه خطبه می‌خوانند که به خطبۀ وسیله معروف است، و در آن‌جا مطالبی می‌فرمایند از جمله: «إِیَّاکَ وَ الْخَدِیعَهَ فَإِنَّهَا مِنْ خُلُقِ اللَّئِیمِ» «از نیرنگ‌بازی بپرهیزید که آن اخلاق مردمان پست است» امام علیه السلام توجه می‌دهد که گروهی با نیرنگ حاکم جامعۀ اسلامی شدند، یعنی قیام للنفس دارند. «لَیْسَ کُلُّ طَالِبٍ یُصِیبُ» «هر جوینده‌ای به خواسته‌اش نرسد» این‌گونه نیست که به نیرنگ و فریب به خواسته خود برسند، آنان چند روزی حکومت می‌کنند، اما بعد گرفتار کردار خود می‌شوند و می‌بینند که چقدر از هدف دور افتاده است. هدف را که یادمان نرفته است: هدف قرب الهی است. به این دلیل است که امیرالمومنین سلام الله علیه نه کسی را فریب دادند و هرگز فریب کسی را خوردند و ما را هم به همین اصل توصیه می‌فرمایند.
«وَ لَا کُلُّ غَائِبٍ یَئُوبُ» «و هر کنارگذاشته‌ای بازنگردد.» دنیا یک‌رو ندارد، که برای رسیدن به هدف، بخواهیم از روش‌های نامطلوب استفاده کنید، حق در نهایت پیروز است، اگرچه الان در نظر شما غایب است. «لَا تَرْغَبْ فِیمَنْ زَهِدَ فِیکَ» «به کسی که از تو دوری کند، دل مبند» دنیا آخر شما را رها خواهد کرد و دنیاطلبان هم که به مقصود خود رسیدند، شما را رها می‌کنند؛ پس شما را با دنیاطلبان چکار که دل به آنان ببنید؟ آنان یقیناً شما را به هدف نمی‌رساند؟ «رُبَّ بَعِیدٍ هُوَ أَقْرَبُ مِنْ قَرِیبٍ» [الکافی؛ ج: ۸؛ ص: ۱۸] چه بسا دوری که نزدیک‌تر از هر نزدیکی باشد.» و آن حق است که در نظر دنیاطلبان دور است، اما در واقع نزدیک‌ترین به فطرت انسان‌هاست. در ادامه می‌فرمایند:
«تَخْلِیصُ النِّیَّهِ مِنَ الْفَسَادِ أَشَدُّ عَلَى الْعَامِلِینَ مِنْ طُولِ الْجِهَادِ» «خالص‌کرن نیت از فساد، بر عمل‌کنندگان و کارگزاران سخت‌تر است از جهاد طولانی.» چه کلام عالی‌ایی؛ قیام لله نیت خالص می‌خواهد و آن یعنی قیام لله فردی که جز خدا را نبنیم و جز برای خدا کار نکنیم.
اما جان کلام این‌جاست: «هَیْهَاتَ لَوْ لَا التُّقَى لَکُنْتُ أَدْهَى الْعَرَبِ» «دور باد! اگر تقوا نبود من از زیر‌ک‌ترین مردمان عرب بود.» [همان: ۲۴] این تبیین قیام لله جمعی است که تقوای سیاسی به من اجازه نیرنگ و فریب نمی‌دهد تا با نیرنگ حکومت را به دست بگیرم.
سیاست امیرالمومنین از هرگونه نیرنگ و فریبی بدور است. زیرا قیام جمعی همراه با قیام فردی است، سیاست عجین با تقواست و تقوا اجازه استفاده از هر وسیله و روشی ـ از جمله مکر و حیله ـ را نمی‌دهد.
