شمه‌ای از زیارت امین الله (2)
شرح فراز نخست زیارت امین الله
زیارت عارفانه، زیارت عاشقانه
زَارَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام قَبْرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام وَ وَقَفَ عَلَى الْقَبْرِ فَبَکَى ثُمَّ قَالَ:
حال امام زین العابدین علیه السلام که در زیارت آمده است، جداً جای هیچ‌گونه توضیحی نمی‌گذارد، به تعبیر «حال او خبر می‌دهد، از سر درون» نشان می‌دهد امام علیه السلام چه حالی در زیارت امیرالمومنین سلام الله علیه و ادای این کلمات نورانی داشتند. ما باید خودمان را به این حال نزدیک کنیم، خطاب به امیرالمومنین سلام الله علیه یا هریک از ائمۀ اطهار علیهم السلام باید حضور امام را درک کنیم و خود را در محضر امام علیه السلام ببینیم، یا لااقل بدانیم.
السلام علیک
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ
زیارت در کتاب کامل الزیارات با این عبارت شروع می‌شود، اما در مراجع دیگر، این عبارت را ندارد و با عبارت «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِینَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ» شروع شده است. بهرحال اگر ما امیرالمومنین سلام الله علیه را زیارت بکنیم، با این عبارت شروع می‌کنیم، و اگر ائمۀ دیگر را زیارت کنیم، با نام و لقب خاص همان امام شروع می‌کنیم. برای مثال در زیارت امام رضا علیه السلام عرض می‌کنیم: «السلام علیک یا ابالحسن یا علی بن موسی الرضا»
شروع زیارت با سلام است، سلام در خطاب به امام و در زیارت به چه معناست؟ مفسران معانی متعددی بیان کرده‌اند. بنده با توجه به معنای لغوی سلام، یک معنی بیان می‌کنم.
ما در ابتداء به امام علیه السلام عرض می‌کنیم که ما با شما در حالت سلامت هستیم، این امر دو جنبه دارد: یک جنبۀ سلب که عرض می‌کنیم از ما به شما گزندی نمی‌رسد. چگونه ما می‌توانیم به امام علیه السلام گزند برسانیم؟ با گناه که قلب امام علیه السلام را مجروح می‌کنیم و گناهان جمعی که موجب می‌شویم، فرمان امام علیه السلام در اجتماع بشری نافذ نباشد. قرآن این رنج‌نامۀ حضرت موسی علیه السلام را نقل می‌کند: «وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ یا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِی وَ قَدْ تَعْلَمُونَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُم»[1] ما عرض می‌کنیم که از ما به شما آزای نمی‌رسد و دل ما از شما برنگشته است، بلکه با شماست.
اما جنبۀ دوم که جنبۀ اثبات است که عرض می‌کنیم ما تابع و تسلیم محض شما هستیم، برای تحقق دین خدا پیرو و یاور شما هستیم، چنان‌چه قرآن دربارۀ حواریون حضرت عیسی علیه السلام می‌فرماید: «قالَ مَنْ أَنْصارِی إِلَى اللَّهِ قالَ الْحَوارِیُّونَ نَحْنُ أَنْصارُ اللَّه آمَنَّا بِاللَّهِ وَ اشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُون» [آل‌عمران: 52] حقیقت تسلیم امام‌بودن، تسلیم خدابودن است: «وَ أَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین» [نمل: 44] این حقیقت سلام به امام علیه السلام است که من همانند شما تسلیم خدای سبحان هستم. و با شما پیوند دارد و از شما نگسسته‌ام و با پیوند با شما با خدا پیوند دارم.
«فَإِنِّی لَکُمْ مُطِیعٌ مَنْ أَطَاعَکُمْ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاکُمْ فَقَدْ عَصَى اللَّهَ وَ مَنْ أَحَبَّکُمْ فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ مَنْ أَبْغَضَکُمْ فَقَدْ أَبْغَضَ اللَّه»[2]
امیرالمومنین
اما امیرالمومنین یعنی متولی امور مومنان؛ پیوند ولایی بین مومنان و آن‌کسی که متولی امور آنان است، و در یک کلام رهبر مومنان. و این صفت فقط مختص به امیرالمومنین علی علیه السلام است. [3] اما در این‌جا دو نکته ضروری است:
نخست این‌که طبق روایت امام صادق علیه السلام «هیچ بنده‌ای حقیقت ایمان را نمی‌یابد، جز این‌که بداند، برآن‌چه برای نخستین ما امامان است، برای آخرین هم است» «إِنَّهُ لَا یَجِدُ عَبْدٌ حَقِیقَهَ الْإِیمَانِ حَتَّى یَعْلَمَ أَنَّ مَا لآِخِرِنَا مَا لِأَوَّلِنَا»[4] بنابراین در حقیقت همۀ ائمۀ اطهار علیهم السلام، امیرالمومنین هستند، اما در بیان فقط این عنوان برای امام علی علیه السلام اطلاق می‌شود.
نکتۀ دوم این‌که ما اگر مومن هستیم، پیوند اولیۀ‌مان با حضرت امیرالمومنین سلام الله علیه است و ایشان رهبر و متولی امور و کارهای ما هستند و هم‌چنین با همۀ ائمۀ علیهم السلام پیوند ولایی داریم. در حقیقت ما با سلام خالصانه به امیرالمومنین سلام الله علیه، خود را در عالَم ولایت الهی داخل دانسته‌ایم و خود را تحت ولایت امام علیه السلام معرفی کردیم و چه زیبا سروده است حافظ:
ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکَند چون تو را نوح است کشتی‌بان ز طوفان غم‌مخور
امیرالمومنین سلام الله علیه و حضرات ائمۀ اطهار علیهم السلام، وجود اقدس امام زمان سلام الله علیه نوح و کشتی‌بان هستی هستند، و ما چه غمی داریم، وقتی طوفان همۀ هستی را دربرگیرد؟ هرچه فیض در عالَم وجود است، از خاتم الانبیاء تا خاتم الاوصیاء صلی الله علیهم اجمعین است و ما در زندگی فردی و اجتماعی خود با آن بزرگواران پیوند ولایی داریم، پیوندی که هرگز قابل گسست نیست و چه خوب است در زیارت خود خوب به این نکته توجه کنیم و قلب خود را با آن حضرات پیوند بزنیم.
[1] صف: 5
[2] من لا یحضره الفقیه، ج: 2، ص: 617
[3] از جمله روایتی از امام صادق سلام الله علیه که تأکید دارد، این لقب اختصاصی است: مَهْ هَذَا اسْمٌ لَا یَصْلُحُ إِلَّا لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام، سَمَّاهُ اللَّهُ بِهِ وَ لَمْ یُسَمَّ بِهِ أَحَدٌ غَیْرُهُ وسائل الشیعۀ، ج: 14، ص: 600
[4] الاختصاص، ص: 268