در ادامۀ یاداشت پیشین و در تفسیر آن، کلام امیرالمومنین سلام الله علیه از پیش‌بینی اوضاع نامناسب زمانۀ خود و دلیلی این‌که حکومت را ـ علی‌رغم شایستگی و حق مسلم خود ـ بنا داشتند نپذیرند، بیان می‌کنند:
«دَعُونِی وَ الْتَمِسُوا غَیْرِی فَإِنَّا مُسْتَقْبِلُونَ أَمْراً لَهُ وُجُوهٌ وَ أَلْوَانٌ لَا تَقُومُ لَهُ الْقُلُوبُ وَ لَا تَثْبُتُ عَلَیْهِ الْعُقُولُ وَ إِنَّ الْآفَاقَ قَدْ أَغَامَتْ وَ الْمَحَجَّهَ قَدْ تَنَکَّرَتْ. وَ اعْلَمُوا أَنِّی إِنْ أَجَبْتُکُمْ رَکِبْتُ بِکُمْ مَا أَعْلَمُ وَ لَمْ أُصْغِ إِلَى قَوْلِ الْقَائِلِ وَ عَتْبِ الْعَاتِبِ وَ إِنْ تَرَکْتُمُونِی فَأَنَا کَأَحَدِکُمْ وَ لَعَلِّی أَسْمَعُکُمْ وَ أَطْوَعُکُمْ لِمَنْ وَلَّیْتُمُوهُ أَمْرَکُمْ وَ أَنَا لَکُمْ وَزِیراً خَیْرٌ لَکُمْ مِنِّی أَمِیراً» [نهج البلاغۀ؛ خطبۀ 92]
«مرا بگذارید و دیگرى را بخواهید. زیرا ما با اوضاعی روبرو هستیم که چهره‌ها و رنگ‌ها گونهگون شده که دل‌ها تاب آن را ندارند و خردها روی آن ثابت نمی‌مانند. کران‌تاکران را ابر فتنه پوشیده و راه روشن ناشناس شده است. و بدانید اگر من درخواست شما را پذیرفتم؛ شما را به مسیری می‌برم که خود می‌دانم، و به گفته گوینده [اعتراض‌کننده] و ملامت سرزنش‌کننده گوش نمىدارم. و اگر مرا رها کنید، چون یکى از شمایم و شاید شنواترین و فرمان‌بردارترینِ شما باشم. من اگر وزیر [همکار] شما باشم، بهتر است تا امیر شما باشم.»
محیط اجتماعی آن و فاصله از سنت نبوی موجب شده بود که مردم توان مشارکت در حاکمیت دینی نداشته باشند و امیرالمومنین سلام الله علیه با مشکلات متعددی مواجه شوند که نامهربانی‌ها قریش و اصحاب و سه جنگ بزرگ و نافرمانی‌های مردم نمونه‌های از این ناملایماتی است که امیرالمومنین سلام الله علیه پیش‌بینی می‌کردند. اما به تعبیر استاد محمدتقی جعفری:
«[امام علیه السلام] زمامداری را پذیرفت، و به قول بعضی از صاحب‌نظران به جهت ناسازگاری روحی که با محیط پست و پر از تناقض آن دوران داشت، روزی چند بار کشته می‌شد و زنده می‌گشت، با این‌حال تکلیف مدیریت اجتماعی را به عهده گرفت.» [حکمت اصول سیاسی اسلام: 99]
آری بدون مشارکت مردم، قیام به حق و عدالت حتی برای امیرالمومنین سلام الله علیه امکان‌پذیر نیست. زیرا بدون این‌که مردم از حق و تکلیف خود آگاه باشند و بدون این‌که مردم برای إعمال حق خود اقدام کنند و مشارکت آگاهانه در حکومت داشته باشد، و بخواهند اشتراک در حیات اجتماعی و سیاسی خود مشارکت داشته باشند، حکومت به شکست مواجه می‌شود.
